سؤال: ما آلوده به پستی‌های درونی و بیرونی هستیم، ما را طبابت کنید و در پیمودن این طریق ما را راهنمایی بفرمایید.

جواب: : باسمه‌تعالی، زیاد بگویید «استغفرالله »و خسته نشوید، و خاطرجمع باشید این علاج است؛«داؤُکم الذّنوب و دَواؤُکم الاستغفار.»

به‌سوی محبوب، ص6

در روز عید غدیری آیت الله بهجت فرمود:

     در هر مناسبتی از مناسبتها( ولادتها و شهادتها و ...) 1000 صلوات هدیه به آن امام بفرستید

 از دستورات آیت الله بهجت، به ویژه برای رفع غضب، بسیار صلوات فرستادن بود.

ایشان فرموده اند:« انسان که ناراحت می شود دوستانش را که می بیند خوشحال می شود؛ دوستان ما محمد و آل محمد هستند، هر وقت ناراحت شدید آنها را یاد کنید، صلوات بفرستید».

شخصی در اثر فشار روحی و اتفاق تلخی که در زندگی برایش روی داده بود، به حدّی از افسردگی و ناراحتی رسیده بود که می گفت اگر خودکشی گناه نبود، خودم را می کشتم. این مطلب برای آیت الله بهجت عرض شد و از ایشان دستور خواسته شد. ایشان فرمودند:« برود خودش را بکشد؛ ولکن نفسش را؛ [برای رفع این حالت] زیاد صلوات بفرستد».

نکته: صلوات آثار فراوانی دارد؛ به کتابهای نوشته شده در این باره رجوع فرمایید، از جمله شرح و فضائل صلوات، نوشته حسینی اردکانی.

چهل روز ختم استغفار برای رفع گرفتاریهای مادّی و معنوی

هر کسی بسته به کار و برنامه ای که دارد در طول زندگی دچار مشکلات و گرفتاریهای و سختی های گوناگونی شده یا می شود. از دستورات قرآنی استادان اهل معرفت برای رفع گرفتاریهای گوناگون ختم 40 روزه استغفار است.

اقشار گوناگونی  به آیت الله بهجت  مراجعه می کردند و هر کدام برای رفع گرفتاری خود از ایشان دستورالعملی جویا می شدند؛ جوانی که می خواست تازه در راه سیر و سلوک گام گذارد؛ فردی که دچار گرفتاری مادّی  شده است و افراد دیگری که هر کدام  گرفتاریهای گوناگون مادّی و معنوی  داشتند هنگامی که از  آیت الله بهجت توصیه ای می خواستند ایشان  در عبارتهای گوناگون به بسیار گفتن استغفار سفارش می کردند؛ برای نمونه می فرمودند: « در تمام مصائب و شدائد(= سختی ها) استغفر الله کافی است.» «زیاد از روی اعتقاد کامل بگویید: «أستغفر الله»، هیچ چیز شما را منصرف نکند غیر از ضروریات و واجبات تا کلّیّه ابتلائات رفع شود، بلکه بعد از رفع آن‌ها هم بگویید، برای اینکه امثال آن‌ها پیش نیاید و اگر دیدید رفع نشد، بدانید یا ادامه نداده‌اید، یا آنکه با اعتقاد کامل نگفته‌اید.»  و ... .   

چهل روزی که ما در پیش رو داریم، میقات حضرت موسی در کوه طور است. در این هنگام زمان مناسب که هم برای قرب به خدا و رفع گرفتاریهای گوناگون مادّی و معنوی ختم استغفار را انجام دهیم.

ما با بهره گیری از سخنان اهل معرفت نکاتی را در این باره یاد می کنیم

1.         پیش از آغاز مراقبه 40 روزه بهتر است نماز توبه یکشنبه ماه ذی قعده را بخوانیم( ر.ک: مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذی قعده). به فرموده آیت الله بهجت این نماز را در دیگر اوقات سال نیز می توان خواند.

2.         برای توفیق در مراقبه 40 روزه، به بندگان محض و برگزید? خداوند، رسول خدا و خاندان پاکش توسّل جوییم، ولو با گفتن چند صلوات.

3.         سعی کنیم در این 40 روز عزم خود را جزم کنیم که گناه نکنیم. به ویژه ترک برخی  از گناهان یا ویژگی اخلاقی زشتی که داریم را در کانون توجّه و هدف اصلی خود قرار دهیم.

4.         در این 40 روز تمرین کنیم که کینه را از دل خود بزداییم و خیر خواه بندگان خدا باشیم.

5.        به بندگان خدا نیکی کنیم، به ویژه پدر و مادر و نزدیکان و خویشان خود.

6.        وقت مناسبی از شبانه روز را برای گفتن ذکر استغفار قرار دهیم و در آن وقت معین بدان ملتزم باشیم. هر کسی بسته به نشاط جسمی و روحی خود می تواند زمان خاصّی را انتخاب کند. سفارش برخی از استادان برای گفتن ذکر زمان بین الطلوعین و بعد از نماز صبح است.

7.        هنگام گفتن ذکر بهتر  است که با وضو باشیم و در خلوت و روبه قبله بنشینم و با توجّه تامّ ذکر را بر زبان برانیم.

8.        هرکس بسته به حال قلبی خود می تواند هر عدد که توانست استغفار بگوید؛ سفارش برخی از اهل معرفت این است که کمتر از 1000 مرتبه نباشد.

9.        بهتر است  ذکر 1000 بار در یک جلسه گفته شود و اگر نتوانست نیمی از آن را مثلا در صبح و نیم دیگر را در شب بگوید.

10.    هر کدام از اذکار استغفار را، « استغفر الله ربّی و اتوب الیه، استغفر الله و اتوب الیه، اتوب الی الله، و ... می تواند بگوید. خود استغفر الله کافی است.

11.    در آخر روز پیش از خواب بهتر است به محاسبه اعمالمان بپردازیم؛ اگر گناهی از ما سرزده است از خدا آمرزش بخواهیم و اگر کار نیکی، شکر خدا را به جا آوریم.

12.    این ختم 40 روز را در هر زمان از سال نیز می توان انجام داد.

13.    در صورت نشاط روحی، بهتر است پس از پایان 40 روز مدّتی این برنامه را ادامه داد تا به خواست خدای تعالی رفع موانع و گرفتاریهای مادّی و معنوی شود؛ إن شاء الله به حقّ پیامبران و برگزیدگان خدا، به ویژه محمّد و آل محمّد!

 التماس دعا، به ویژه هنگام شکستن دلها و سرازیری اشکهایتان

نظریه  حکمای اسلامی دربار? خلّاقیّت و نوآوری

با پژوهش در آثار حکمای اسلامی، سخن درباره نظریه نوآوری را در دو بخش می توان گنجاند: 1) تخیّل ابداع­گر؛ 2) فیضان قدسی

1. تخیّل ابداع­گر

تخیّل در کلمات حکمای اسلامی در معانی گوناگونی به کار رفته؛ تخیّلی که با نوشتار حاضر ارتباط دارد چنین است:

تخیّل چیزی به معنای ابداع و اختراع کرن آن است. تخیّل به یان معنا نیرویی است که در صورتهای ذهنی تصرّف و آن را ترکیب و تحلیل و کم و زیاد می کند. این قوّه که یکی از قوای نفس انسانی است در عبارات حکما به قوّه مخیّله یا متخیّله نامبردار گشته است.[1] ابونصر فارابی می گوید:« قوّه متخیّله، محسوسات را پس از غیبتشان از حس، نگه می دارد و آن بالطبع حاکم و فرمانده محسوسات است، به این معنا که بعضی از محسوسات را از هم جدا، و برخی را با برخی دیگر به گونه های گوناگون ترکیب می کند. در این[ دگرگونیها] ممکن است برخی محسوسات موافق یکدیگر و بعضی مخالف یکدیگر باشند.»[2] شیخ شهاب الدین سهروردی نیز درباره قوّه متخیله آدمی می گوید:« از شأن[= کارهای] آن ترکیب و جدا سازی است: اجزای گونه واحد را جدا می کند و اجزای گونه های مختلف را گرد می آورد.»[3]

برای چنین تخیّل ابداع­گر نمونه های گوناگونی را می توان برشمرد؛ مانند

1)            تخیّل نقّاشی که صورتهای خیالی را که در اعماق ذهن خود می بیند، روی پرده به تصویر می کشد.

2)            تخیّل نویسنده ای که زندگی قهرمان داستانی را، چنانکه خود می خواهد، ترسیم می کند.

3)            تخیّل شاعری که واژه های ذهنش را در قالب شعر می ریزد.

4)            تخیّل دانشمندی که نظریه تازه ای را ابداع می کند.

این قبیل تخیّلات با گونه های مختلفش را اختراع، ابتکار و نوآوری می گویند.

2.فیضان قدسی

برای پردازش این معنا نیاز به مقدّمه ای است:

نخست، یک پرسش به میان می آید: علّت افعالی ممکنات چیست؟ همین منازعه به سراغ  صغرا و کبرا و نتیجه هم کشانده شد.  در جواب به این سؤال در تاریخ کلام/ فلسفه/ اندیشه اسلامی سه گروه پیدا شدند. در توضیح سخن اخیر می گوییم که وقتی گفتیم: «هر انسانی حیوان است و  هر حیوانی حسّاس است» به دنبال این صغرا  و کبرا علم سومی پیدا میشود که پیش از این نبوده و آن این استک« هر انسانی حسّاس است» در باب این که نتیجه از کجا آمد ردّ پای سه گروه پیدا شد.

1.معتزله گفتند که صغرا  و کبرا معلومات بدیهی اند و این دو مولّد و ایجاد کننده نتیجه اند. از سخن آنان این نتیجه به دست می آید که اگر در دنیا هیچ چیز نباشد جز صغرا و کبرا، از این دو نتیجه « تولید» می شود.

2.در برابر معتزله اشاعره ـ در رویارویی تنگاتنگی که باهم دارند ـ می گویند: صغرا و کبرا هیچ گونه سببیّتی برای نتیجه ندارند و عادت خداوند بر این جاری شده است که نتیجه را پس از مقدّمتین ایجاد کند و عقلاً جایز است که انسان با صغرا و کبرا آشنا شود، ولی در عین این آشنایی، نتیجه ای برایش به دست نیاید؛ بدین معنا که علم به صغرا و کبرا و علم به نتیجه از یکدیگر جدایی پذیرند و هیچ گونه علّیّتی در میان نیست.

3.فیلسوفان در رأی میان این دو گروه می گویند که علّیّت و فیضان و ایجادگری کار خداست؛ بنابراین هر علمی که تولید می شود اثر خداست؛ پس فیضان وجود نتیجه، به دنبال صغرا و کبرا که یک علم جدید است از جانب خداست: صغرا و کبرا آمادگی لازم را برای ذهن پدید می آورند تا علم سومی که همان نتیجه است  از عالم بالا افاضه شود. بر طبق این دیدگاه هر چه قدر ارتباط نفص انسانی با عقل فعال بیشتر شد، حدسیّات او نیز بیشتر خواهد شد؛ در نتیجه می تواند بدون مقدمه و واسطه و فکر منطقی از مقدمه به نتیجه برسد. باید توجه داشت که حدسیاتی که حکما می گویند غیر از واژه رایج حدس است که اعتبار علمی ندارد؛ بلکه مرادشان از حدس همان نبوغ است. [4]

پس باید بگوییم که منشأ تمام دانشها و هنرها خداست؛ هر نوآوری که از انسان بروز می کند فیضانی از عالم بالاست و اندیشه و تخیل انسان فقط آمادگی لازم را برای آن ایجاد می کند.

استاد استادان، علّامه طباطبایی در ضمن دستور دادن به شاگردان مستعدّ سلوک،(به تعبیر آیت الله انصاری شیرازی، برای خصّیصین) برخی از کتابهای سلوکی و عرفانی را تدریس می کردند. از جمله این کتابها که ایشان عنایت داشتند خوانده شود، رساله سیر و سلوک منسوب به سیّد بحر العلوم است. از جلسات تدریس این رساله تقریرات گوناگونی شده است، که از میان آنها فقط لبّ اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب، نوشته آیت الله سید محمد حسین طهرانی، چاپ شده است.

رساله دیگری که  علّامه طباطبایی عنایت داشتند که سالکان متوسّط آن را بخوانند تا بیشتر متوجّه فکر در توحید شوند رساله نور وحدت است. برخی از شاگردان ایشان این رساله را 2 بار در حضور علّامه به درس خوانده اند. از این رساله چاپهای متعدّدی شده است، که آخرینش در ضمن رسائل عرفانی مرحوم آقای شیخ علی پهلوانی (از شاگردان ویژه جلسات عرفانی علّامه) با تعلیقات علّامه و مرحوم پهلوانی چاپ شده است. نسخه ای از این رساله افزون بر دو تعلیقه فوق، با تقریر و تعلیقه استاد سیّد عبد الله جعفری تهرانی است که تاکنون چاپ نشده است .

تقریر مهمّ دیگری که از جلسات سیر و سلوک علّامه شده، تقریر آقایان پهلوانی و سیّد عبد الله جعفری است. خود تقریر آقای پهلوانی، به وصیّت ایشان، بعد از وفاتشان در جلسات خصوصی زیر نظر استاد جعفری تهرانی خوانده و تصحیح شده است و تاکنون چاپ نشده است. تقریرات دیگری نیز برخی از شاگردانشان نوشته اند.

رساله الولایه، نوشته ای است درباره  معرفت و نفس و ولایت عرفانی به قلم خود علّامه طباطبایی . می توان گفت که این رساله  لبّ لباب روش عرفانی   و به تعبیر آیت الله جوادی آملی سفرنامه سلوک علّامه طباطبایی است. ایشان این رساله را  هنگام اقامتشان در تبریز، پیش از رحل سفر به قم نوشته اند. استادان ما (از شاگردان علامه طباطبایی: آیت الله انصاری شیرازی و آیت الله سید عبدالله جعفری تهرانی) به خواندن مکرّر همراه با تأمّل این رساله توصیه می فرمودند. آیت الله جعفری تهرانی چندین بار این رساله را در جمع شاگردان تدریس کردند و نکات مهم سلوکی این رساله را توضیح دادند. از این جلسات تقریرات گوناگونی شده است که تاکنون چاپ نشده است. اخیراً تقریر درسهای آیت الله جوادی آملی، با عنوان تحریر رساله الولایه در دو جلد چاپ شده است. به خواست خدای تعالی درباره این رساله ها و تحلیل و توصیف آنها، در یادداشتهای بعدی سخن خواهیم گفت.

دستور مراقبه و اربعین سلوکی

مراقبه کلیدی­ ترین دستور در سلوک الی الله از دیدگاه استادان سیر و سلوک، به ویژه علّامه طباطبایی است. به تناسب احوال سالک مراقبه سالک نیز تفاوت دارد. در شیوه تربیتی علّامه، مراقبه به چهار مرحله تقسیم می­شود:

مراقبه مرحله اول: انجام واجبات و ترک محرّمات و انجام کارها به نیّت آخرت؛

مراقبه مرحله دوم: انجام کارها برای رضای خدا؛

مراقبه مرحله سوم: خدا را در همه احوال حاضر دانستن؛

مراقبه مرحله چهارم: خدا را در همه حالات حاضر دیدن. 

نکته: روایتی درباره مراقبه مرحله سوم و چهارم: أعبد الله کأنّک تراه، فإن لم تکن تراه فإنّه یراک( خدا را چنان پرستش کن که گویا او را می بینی؛ اگر تو او را نبینی او حتماً تو را می بیند

سخنانی با جوانان

نوجوان‌ها و جوان‌ها باید ملتفت باشند که همچنانی که خودشان در این سن هستند و روزبه‌روز به سنّ بالا می‌روند، علم و ایمانشان هم باید همین‌جور باشد، مطابق این باشد؛ معلوماتشان، از همان کلاس اولِ علوم دینیه، به بالا برود، ایمانشان ملازم با همین علمشان باشد.

ما مسلمان‌ها، امتیازی از غیر مسلمان‌ها نداریم، الاّ به قرآن و عترت؛ والاّ ما هم مثل غیر مسلمان‌ها می‌شویم.

باید بدانید اینکه ما مسلمان‌ها، امتیازی از غیرمسلمان‌ها نداریم، الاّ به قرآن و عترت؛ والاّ ما هم مثل غیرمسلمان‌ها می‌شویم. اگر ما قرآن نداشته باشیم، مثل غیر مسلمان‌ها هستیم؛ اگر ما عترت را نداشته باشیم، مثل مسلمان‌هایی که اهل ایمان نیستند، هستیم. باید ملتفت باشیم روزبه‌روز در این دو امر ترقی بکنیم؛ همچنان که سنّ ما به بالا می‌رود، معلومات ما هم در همین دو امر، بالا برود. این طرف، آن طرف نرود و الاّ گم می‌شود؛ گمش نکنند! گمراهش نکنند! این دو اصلِ اصیل را از اینها نتوانند بگیرند.

ما می‌گوییم: اگر [می‌گویید] اسلام درست نیست [و] شما قرآن را قبول ندارید، [پس] مثل قرآن بیاورید؛ یک سوره‌ای مثل قرآن بیاورید. می‌گویند: نه، نمی‌توانیم بیاوریم و نمی‌آوریم و مسلمان هم نمی‌شویم! این ادعا و این کلام، جواب ندارد، برای اینکه می‌گویند: «ما می‌دانیم و عمل نمی‌کنیم». همچنین کسانی که صورتاً با قرآن هستند و با عترت نیستند، به اینها می‌گوییم که این آثار عترت، این فضائل عترت، این ادعیه اینها، این احکام اینها، این خُطَب اینها، این رسائل اینها، این «نهج‌البلاغه»، این «صحیفه سجادیه»، در مخالفینِ عترت، مثل اینها را بیاورید! اگر آوردید، ما دست برمی‌داریم.
این علمیاتشان، این عمَلیاتشان، این ایمانشان، این کراماتشان این معجزاتشان، باید بدانیم این دو تا را از ما نگیرند. می‌دانید چقدر پول به ما می‌دهند اگر اینها را به آنها بدهیم؟ خیلی می‌دهند، لکن این پول ارزش ندارد؛ فردا از راه غیرمستقیم همین پول را از ما می‌گیرند و یک بلایی هم بر سر ما می‌آورند. اینها به ما وفا نمی‌کنند؛ تا خودشان استفاده‌شان را از ما بگیرند، دیگر کار ما را می‌سازند.

بالاخره باید ملتفت باشیم قرآن را یاد بگیریم؛ الفاظش را یاد بگیریم که از غلط، محفوظ باشد. آنچه را که می‌دانیم، قرائتش را تصحیح کنیم، تجویدش را تصحیح کنیم؛ در نمازمان صحیحُ‌القرائة باشیم. و همچنین تفسیرهای آسان و ساده را ما که فارسی زبانیم، بدانیم؛ و[یک] تفسیر فارسی پیدا کنیم که از روی آن سَهل باشد ما قرآن را بفهمیم؛ مثلاً «منهج‌الصادقین» را کم‌وبیش مطالعه کنیم، بلکه از اول تا به آخر؛ چون کتابِ فارسی است و کتاب خوبی هم هست. اگر بهتر از او پیدا بکنیم عیب ندارد؛ اما کجا پیدا شود بهتر از او که معتبر باشد؟ حفظ کنیم قرآن را که همیشه با ما باشد، ما با او باشیم، تحصن بکنیم به قرآن، تحفّظ بکنیم به قرآن؛ وسیله حفظمان در فِتَن و شدائد دنیا قرار بدهیم. از خدا بخواهیم که از قرآن، ما را جدا نکند؛ همچنین از خدا بخواهیم ما را از عترت جدا نکند که عترت با قرآن است و قرآن هم با عترت است؛ اگر کسی یکی از این دو تا را ندارد، هیچ‌کدام را ندارد.

ملتفت باشیم دروغ به ما نگویند و دروغ خودشان را به ما نفروشند! از مردم دنیا، دروغ را نخریم! ما از عترت و قرآن نمی‌توانیم دوری کنیم؛ اگر دوری کردیم، در دامن گرگ‌ها می‌افتیم، [و] خدا می‌داند آیا بعد، از دستشان نجات می‌یابیم؟ بعد از اینکه سرها شکست و دست‌ها بریده شد و بلاها به سر ما آمد. ملتفت باشید! از این دو اصل کسی را بیرون نبرند. شما مدرسه می‌روید، معلم خودتان را ملتفت باشید در صراطِ مستقیم باشد. اگر معلم را با رشوه و غیر رشوه، منحرف کردند دیگر کار بچه‌ها زار است، چرا؟ به‌جهت اینکه او، از راه مستقیم یا غیرمستقیم، باطل خودش را به بچه‌ها می‌فروشد، به این بچه‌ها می‌خوراند.

معلم خودتان را ملتفت باشید در صراطِ مستقیم باشد. اگر معلم را با رشوه و غیر رشوه، منحرف کردند دیگر کار بچه‌ها زار است.

ملتفت باشید! خیلی احتیاط بکنید! احتیاط شما هم فقط در همین است که از یقین، تجاوز نکنید؛ بلکه امروز بزرگ‌ها هم همین‌جورند؛ باید خیلی سعی بکنید که غیر یقین را، داخل یقینیات ما نکنند؛ آب را توی شیر ما نریزند!اگر یک نفر، هزار کلمه حقی گفت، این هزار کلمه را خوب تأمّل بکنیم و از او بگیریم، بعد [تأمل کنیم که] هزارویکم هم درست است، [یا] نه؛ آن ظن است، یقین نیست. هر کلمه‌ای از هر کسی شنیدید، دنبال این بروید که «آیا این صحیح است، تام است، مطابق با عقل و دین هست، یا نه؟»

[و بدانید که] در وقتی [که] ما خلوت کردیم [خداوند] مطلع است، وقتی جلوی مردم هستیم مطلع است، حرف می‌زنیم مطلع است، ساکتیم مطلع است. همین که شخص مطلع شد: [که] «صاحب این خانه، صاحب این عالم، از هر فردفرد، به تمام افعال و تروک، به تمام نوایا، مطلع شد؛ آنچه که نیت کرده و می‌کند، آنها را هم مطلع است. بلکه نیت خیر را می‌نویسد، نیت شر را نمی‌نویسد تا شر محقق نشده. شر هم که محقق شد، یک مقدار صبر می‌کند تا ببیند، توبه می‌کند یا نه، برمی‌گردد یا نه» کار تمام است.

مقصود، همین که انسان بداند که خدا می‌داند، کار تمام شد؛ دیگر معطل نباشد؛ همه چیز را تا به آخر می‌فهمد [که] چه باید بکند و چه باید نکند؛ از چه منتفع می‌شود و از چه متضرر می‌شود، [خداوند] ما را می‌بیند. [آیا] می‌توانیم [با اینکه] سر سفره او نشسته‌ایم، با همدیگر نزاع بکنیم؟ [مثلاً] آن غذا را من جلوتر دیدم، من باید بخورم؛ او می‌گوید من اول این را برداشتم، من باید این غذا را بخورم؛ سر این دعوا بکنیم و مقاتله بکنیم؟! تمام این جنگ‌هایی که حکومت‌ها دارند، از همین قبیل است؛ سر سفره کریم نشسته‌اند، او هم می‌بیند. دستور هم معلوم است که چیست؛ [خداوند] از چه خوشش می‌آید، از چه بدش می‌آید. از آزار به غیر حق، بدش می‌آید؛ از احسان به حق در جایش، خوشش می‌آید؛ همه اینها را می‌داند و ما هم می‌دانیم که او این دستور را داده و اینها را می‌داند و می‌بیند، آیا این کار[ها] را می‌کنیم؟

آدم جلوی یک نفر آدم عادی هرگونه معصیت نمی‌کند، با اینکه شخصِ عادی است؛ شاید قدرت من از قدرت او بیشتر باشد، نتواند به من [کاری کند]، اما همین‌قدر به من بدبین می‌شود، با من بد می‌شود، یک وقتی اگر فرصت پیدا کرد کار ما را تصفیه می‌کند. اما خدا که این‌جور نیست؛ خدا قادر است و عالم است و دستور هم داده و می‌داند «چه کسی می‌داند و چه کسی نمی‌داند»؛ همه اینها را می‌داند. [آیا] جلوی او می‌توانیم مخفی بکنیم، یا نه آشکار کنیم طوری نمی‌شود، نمی‌تواند کاری بکند؛ آیا این‌جور است؟ [آیا] هیچ فایده برای ما دارد، [آیا] می‌توانیم مخفی کنیم؟ انسان، یا غیرانسان ـ مکلف ـ به جایی شقاوتش می‌رسد که اصلاً این مطالب کأنه به گوشش نخورده که خدایی داریم بیناست، شنواست، داناست، قادرست، رحیم و کریم است. قادرست یک سر سوزنی اگر در راه او صرف بشود، مزدش را بدهد، یک همچنین [خدایی است].

در انجیل برنابا ـ که اقرب اناجیل به صحت است ـ نوشته شده که حضرت عیسی علیه‌السلام برای ابلیس شفاعت کرد: «خدایا این مدت‌ها عبادت تو را می‌کرد، تعلیمات می‌کرد، فلان می‌کرد، بیا از گناهانش بگذر»! با اینکه از زمان آدم تا زمان عیسی علیه‌السلام چه کارها، چه فسادها کرده بود. این چه نوری است که حتی به این هم ترحم کرد [که گفت]: خدایا از تقصیراتش بگذر! [خداوند] فرمود: « بله، من حاضرم ببخشم؛ بیاید بگوید: من گناه کردم، اشتباه کردم، ببخش، همین؛ بیاید بگوید: «اَخطَأتُ فَارْحَمنی»؛ بیاید این دو کلمه را بگوید». حضرت عیسی علیه‌السلام خیلی خوشحال شد که کاری در عالم انجام داد، یک کاری که دیگر مثل ندارد. از زمان آدم تا به حال پر از فساد و اِفساد، حالا واسطه می‌شود و وساطتش اثر کرد، قبول شد. از همان راهی که داشت، شیطان را صدا زد، گفت: بیا، من برای تو بشارت آوردم! گفت: از این حرف‌ها زیاد است. [حضرت عیسی علیه‌السلام] گفت: «تو خبر نداری، اگر بدانی، سعی می‌کنی، حریص می‌شوی کار را بفهمی». گفت: «من به تو می‌گویم اعتنا به این حرف‌ها نداشته باش، از این حرف‌ها زیاد است».

گفت: «تو خبر نداری؛ [خداوند] می‌خواهد تمام این مفاسد با دو کلمه خلاص شود»؛ گفت: «بگو ببینم چه بوده است»؛ گفت: «اینکه تو بیایی و در محضر الهی بگویی: «خدایا! أخطأت فارحمنی؛ من اشتباه کردم، تو ببخش». ببینید چقدر ما به خودمان ظلم می‌کنیم که به‌سوی خدا نمی‌رویم، به‌سوی چه کسی می‌رویم؟ آخرش افتادن میان چاه است، آخرش پشیمانی است؛ خوب چیزی که می‌دانی آخرش پشیمانی است، حالا دیگر نرو. [شیطان] گفت: «نه، او باید بیاید و بگوید من اشتباه کردم! تو ببخش!؛ چرا؟! به‌جهت اینکه لشکر من از او زیادتر است! آن ملائکه‌ایی که با من سجود نکردند و تابع من شدند، آنها لشکر من هستند! شیاطین هم لشکر من هستند، آن اجنه‌ای هم که ایمان به خدا نیاوردند، لشکر من هستند، تمام بت‌پرست‌های بشر، لشکر من هستند!».
این، به زیادتی لشکر در روز قیامت می‌خواهد مغرور شود! آنجا جای زیادتی و کمی نیست. هر چقدر زیاد باشد جهنم می‌گوید: «هل من مزید؟»  آن وقت تو می‌خواهی با زیادتی لشکر کار بکنی! بله، لشکر تو زیاد است؛ [اما] جهنم جایشان می‌شود؛ جهنم نمی‌گوید: «اتاق نداریم» جهنم می‌گوید: «هر چقدر هست بیاورید، هل من مزید؟» یعنی اینکه بیاورید، هر چه زیادتر بیاورید؛ جا داریم! [حضرت عیسی علیه‌السلام] گفت: «برو ملعون! نتوانستم برای تو هم کاری بکنم. تو می‌گویی: خدا باید بیاید من او را ببخشم!؟».

مقصود، حلّ این مطالب به علم و جهل، دانستن و ندانستن، عالم بودن و جاهل بودن، دور می‌زند. اصل مطلب، از جهلِ این بدبخت است. تو ای جاهل! می‌گویی: «چیزی که آتش شد، دیگر ممکن نیست برای خاک خضوع بکند؟» آدم، خاک به تنهایی است؟ یا مجموعِ خاک و یک پاک دیگری است. تو هم که فقط آتش نیستی، مثل آتش‌های جامد، روح داری، مکلفی، یک آتشِ مکلف هستی. [خداوند] به تو فرمود: «اسجدوا»، سجده نکردی؛ قهراً مجموع روح و جسم، انسان یا جن یا شیطان یا ملک می‌شود. این بدبخت خیال کرد که همین بدن او با بدن این، این ظلمانی و آن نورانی است؛ دیگر محال است نورانی برای ظلمانی سجده و خضوع کند. دیگر نمی‌داند که این، نورانی است. ای جاهل! آیا نمی‌دانستی آن وقتی که مجلس امتحان، درس امتحان شد، تمام ملائکه، عاجز بودند و عاجز ماندند از اسامی آنهایی را که خداوند اشاره کرد اسم‌های اینها را بگویید، یا خودشان، یا سایر ملائکه، یا سایر اشیاء، همه عاجز بودند. [گفتند]: ما خودمان از خودمان چیزی نداریم؛ هر چیزی که به ما یاد دادی بلد هستیم و هر چیزی را که یاد ندادی بلد نیستیم.
[خداوند] به آدم فرمود: «تو بگو!»، [آدم] تمام اسامی را بیان کرد. حالا که فهمیدی آدم بر تمام ملائکه ـ با آن همه عظمت‌ها و اختلاف مراتب در ملائکه ـ تفوّق پیدا کرد و مقدم شد و حال که فهمیدی که آدم بر تو و همه ملائکه مقدم است، باز هم خجالت نکشیدی؛ باز هم گفتی: «خَلَقتَنی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ»؟ باز هم جای این [حرف] است؟ باز هم نفهمیدی!؟

معلومات را نباید زیر پا گذاشت، آدم پشیمان می‌شود؛ اگر به معلوماتش عمل کرد، دیگر روشن می‌شود، دیگر توقف ندارد.

ببینید: میزان، علم و جهل است. خوب، اگر [تا به حال] نفهمیدی که آدم باید [به] آنچه معلوماتش است عمل کند، از حالا توبه بکن؛ اقلاً حالا بپرس: «آیا توبه من قبول می‌شود یا نه؟» و علی‌هذا، ببینید چقدر ما غافلیم! چقدر ما به خودمان ظالمیم که واضحات را زیر پا می‌گذاریم!
مطلب همین است؛ دایر مدارِ این است که اگر معلومات ما زیر پا نباشد، مجهولات ما عملی نشود، کار تمام است. معلومات را نباید زیر پا گذاشت، آدم پشیمان می‌شود؛ اگر به معلوماتش عمل کرد، دیگر روشن می‌شود، دیگر توقف ندارد. اگر دید باز هم توقف دارد، بداند ـ به‌طور یقین ـ بعضی از معلومات را زیر پا گذاشته است، کفشش ریگ دارد، خوب دقت نکرد که این ریگ را خارج کند: «مَنْ عَمِلَ بما عَلِمَ وَرثَهُ الله عِلْمَ ما لَمْ یعْلَمْ»، «وَ الذینَ جاهَدوا فینا لَنَهْدینهُم سُبُلَنا»، «وَ مَنْ عَمِلَ بِما عَلِمَ کفِی ما لم یعْلَم».

هیچ‌کس نیست که بگوید هیچ چیز نمی‌دانم؛ [اگر بگوید] دروغ می‌گوید هر کسی [که] هست، غیرمعصوم، بعضی چیزها را می‌داند و بعضی چیزها را نمی‌داند؛ آن چیزهایی را که می‌داند، اگر عمل کند، آن چیزهایی را که نمی‌داند، می‌فهمد. آن چیزهایی را که می‌دانید، عمل کنید، و آن چیزهایی را که نمی‌دانید، از حالا توقف کنید و احتیاط کنید تا روشن شود؛ وقتی به آنها عمل کردی روشن می‌شود؛ به همان دلیلی که اینها را برای شما روشن کرد، آنهای دیگر را هم روشن می‌کند. علی‌هذا، ببینید برای چه توقف داریم. آنچه می‌دانی بکن و آنچه نمی‌دانی، احتیاط کن، هرگز پشیمان نخواهی شد. خداوند بر توفیقات همه شما بیافزاید. و خداوند إن‌شاءالله، سلامتی مطلقه روحیّه و جسمیّه، به همه مرحمت فرماید.
«والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته»

به‌سوی محبوب، ص 127- 136

دستوری از آیت الله بهجت برای تمرکز و نفی خواطر:

شخصی بر اثر برخی مشکلات و گرفتاریها دچار پریشانی خاطر شدیدی بود. از ایشان علاج نفی خواطر را جویا شد. ایشان فرمود

خودتان عمدا سراغ فکر نروید، اگر رفتید برگردید و این را در نماز تمرین کنید.

 دستور دیگر: در جواب شخص دیگری برای نفی خواطر فرمودند: ضد خواطر را انجام دهید؛استغفر الله زیاد بگویید.

تمرین تمرکز فکر از علامه طباطبایی:

در مکان‏ خلوتى‏ که هیچ مشغولى‏ آور و بازدارنده‏ اى همچون نور، صدا، اثاث و مانند آن نباشد مى‏نشینى، به طورى که به هیچ کارى مشغول نباشى و هیچ کارى از تو صورت نگیرد و چشم‏هایت را بسته نگه مى‏ دارى. سپس صورتى را مثلا صورت «ا»(= الف) در خیال مجسم ساخته تمام توجهت را روى آن متمرکز مى‏سازى، و مى‏ کوشى که هیچ صورت دیگرى را به ذهنت وارد نسازى و تنها به همان صورت «ا» توجه داشته باشى. در آغاز امر مى‏ بینى که صورت‏هاى خیالى و وهمى دیگرى مزاحم ذهنت شده آن را تاریک و مشوش مى‏ سازند؛

صورت‏هایى که بسیارى از آنها قابل تشخیص از یکدیگر نیستند، صورت‏هایى که مربوط به افکار روزانه و شبانه و خواسته‏ها و هدف‏هاى تو است که مثلا پس از یک ساعت دیگر تو در فلان جا و با فلان شخص دیدار کرده یا مشغول به انجام فلان کار خواهى بود. این در حالى است که تو در خیال خود تنها به صورت «ا» نظر دارى و متوجه آن هستى و این تشویش فکر و بى‏نظمى ذهنى تا مدتى دوام خواهد داشت و با تو خواهد بود. سپس اگر چند روزى کوشش را در خالى ساختن ذهن از صورت‏هاى مزاحم و غیر مورد نظر ادامه بدهى، خواهى دید که پس از مدتى خواطر و اوهام رو به کاهش گذاشته و رفته رفته کم مى‏شود و قوه خیال نورانیتى به دست مى‏آورد، به طورى که هرچه را که به قلبت خطور مى‏کند چنان روشن و صاف است که گویى دارى آن را با چشم حسّى مى‏بینى. سپس همین‏طور روز به روز این خواطر کاهش یافته و تا آنجا پیش مى‏رود که متوجه مى‏ شوى هیچ صورت دیگرى جز همان صورت «ا» در ذهنت پدیدار نمى‏گردد.

طباطبایى،محمدحسین،ولایتنامه، 1جلد،روایتفتح - ایران - تهران،چاپ: 1، 1387 ه.ش. ( طریق عرفان، ترجمه رساله الولایه/ فصل4)

توضیح: علّامه طباطبایی این تمرین توجه به نقطه « الف» را برای نمونه آورده اند. شاید منظور ایشان از الف همان الف الله و یا اشاره به احدیّت است. تمرکز به نقطه «الف» دستور کلّی برای تمرکز است. از این رو، برخی از علّامه نقل می کنند که در ابتدا به الله تمرکز کنید. در دستورات دیگران است که به اسمآء الله نام مبارک « علی»  یا کعبه(شاید تصویر کعبه؟) تمرکز کنید.

این روش تمرکز مقدّمه ای است به روش علّامه طباطبایی و استادشان و دیگر بزرگان مکتب تربیتی ملاحسین قلی همدانی(فکر در عدم) برای نفی خواطر و آمادگی ورود به وادی معرفت نفس

عمل به دستور نفی خواطر، با التزام به مراقبه آثار سلوکی و روحی فراوانی دارد؛ از جمله این که با نفی خواطر، سالک مراقب، مراقبه اش شدیدتر و ذهنش صافتر و برای پیمودن مراحل نفس آماده تر  می شود.

دستور دیگر علّامه برای نفی خواطر: هنگام هجوم  خیالات، اسم جلاله الله الله الله را پشت سر هم چنان بگویید که گویا شیطان را با این ذکر می رانید. یا لا اله الا الله یا لا حول و لا قوة الا بالله زیاد بگویید.

دستوری از آیت الله بهجت برای تمرکز و نفی خواطر:

شخصی بر اثر برخی مشکلات و گرفتاریها دچار پریشانی خاطر شدیدی بود. از ایشان علاج نفی خواطر را جویا شد. ایشان فرمود

خودتان عمدا سراغ فکر نروید، اگر رفتید برگردید و این را در نماز تمرین کنید.

 دستور دیگر: در جواب شخص دیگری برای نفی خواطر فرمودند: ضد خواطر را انجام دهید؛استغفر الله زیاد بگویید